Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон – ҳомии ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд

Мувофиқи муқаррароти Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар низоми мақомоти олии ҳокимияти давлатии мамлакат Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон мавқеи махсус ва ҳалкунандаро доро аст. Зеро Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар як вақт Сарвари давлат ва ҳокимияти иҷроия (Ҳукумат) буда, ҳомии Конститутсия ва қонунҳо, ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, кафили истиқлолияти миллӣ, ягонагӣ ва тамомияти арзӣ, пойдориву бардавомии давлат, мураттабии фаъолияти мақомоти давлатӣ ва ҳамкории онҳо, риояи шартномаҳои байналмилалии Тоҷикистон мебошад.

Аз ин лиҳоз, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ҷиҳати ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд кулли тадбирҳоро меандешанд. Чунончи, дар паёмҳои ҳарсолаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи самтҳои асосии сиёсати дохилӣ ва хориҷии ҷумҳурӣ» ба Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо мақсади ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд таклифу пешниҳоди судманди қонунгузорӣ менамоянд. Ҳамрадиф бо ин, тибқи моддаи 58 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон Президенти мамлакат бо истифода аз ҳуқуқи ташаббуси қонунгузорӣ лоиҳаҳои қонунҳо, аз ҷумла, қонунҳо дар бораи авфро ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод менамоянд.

Дар асоси моддаи 18 Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар кас ҳуқуқ ба ҳаёт дорад ва ҳеҷ кас аз ҳаёт маҳрум карда намешавад, ба истиснои ҳукми суд барои ҷинояти махсусан вазнин.

Дар иртибот ба ин, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар Паёмашон ба Маҷлиси Олии кишвар 30-юми апрели соли 2004 махсус таъкид карданд, ки дар тӯли таърихи башар масъа­лаи эътироф, ҳифз ва таъмини ҳуқуқу озоди­ҳои инсон ва шаҳрванд ҳамеша дар маркази та­ваҷ­ҷуҳи давлатҳои демократӣ қарор дошт. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон низ инсон, ҳу­қуқ ва озодиҳои ӯ ҳамчун арзиши олӣ эътироф шудааст. Бо дар­назардошти ин меъёри умуми­ба­шарӣ соли 2003 Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон Қо­нуни Ҷумҳурии То­­ҷикистон «Дар бораи ворид намудани тағйиру иловаҳо ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон»-ро қабул намуд, ки он ба меъёрҳои башардӯстӣ асос ёфтааст. Муҳимтарин тағйирот дар ин самт аз он иборат аст, ки татбиқи ҷазои қатл дар кишвари мо қатъи­ян маҳдуд карда шудааст. Агар му­вофиқи Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикис­тон аз 17-уми августи соли 1961, ки то соли 1998 амал ме­кард, дар 44 маврид ва тибқи Ко­декси ҷиноя­тии Ҷумҳурии Тоҷикистон аз 21-уми майи соли 1998 дар 15 маврид ҷазои қатл пешбинӣ шуда бошад, пас тиб­қи тағйиру иловаҳое, ки соли 2003 ба Кодекси ҷи­ноятӣ ворид карда шуданд, ин намуди ҷазо танҳо дар 5 маврид пешбинӣ карда шуд.

Дар ҳамин Паём таъкид шуд, ки маҳдуд намудани ҷа­зои қатл амали хеле назаррас аст, аммо нисбат ба ҳаёти ин­сон бояд муносибати башардӯстона сурат гирад. Инсон, ҳуқуқ ва озодиҳои ӯ арзиши олӣ ва дахлнопазир буда, дар миёни онҳо ҳуқуқ ба ҳаёт мавқеи хосса дорад. Воқе­ан, ҳаққи ҳаёт арзиши та­биӣ буда, ҳеҷ кас ҳуқуқ надорад касеро аз он маҳ­рум созад.

Аз ин хотир, Сарвари давлат иброз намуданд, ки ба татбиқи ҷазои қатл дар Ҷумҳурии Тоҷи­кис­тон моратория эълон карда шавад ва дастур доданд, ки бо мақсади таҳияи санадҳои меъёрии ҳу­қуқии дахлдор гурӯҳи корӣ таъсис ёбад ва дар муҳ­лати кӯтоҳтарин санадҳои зарурӣ омода гарданд.

Ҷиҳати амалӣ намудани дастуру супоришҳои зикргардида лоиҳаи Қо­нуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи боздоштани татбиқи ҷазои қатл» та­ҳия гардида, 7-уми майи соли 2004 Пре­зиденти Ҷум­ҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон бо истифода аз ҳуқу­қи ташаббуси қонунгузорӣ лоиҳаи Қонуни мазкурро ба Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон пеш­ниҳод намуданд.

Ҳамин тавр, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон «Дар бораи боздоштани татбиқи ҷазои қатл» 2-юми июни соли 2004 аз ҷониби Маҷлиси намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон қа­бул гардид ва онро 8-уми июли соли 2004 Маҷ­ли­си миллии Маҷлиси Олии Ҷум­ҳурии Тоҷикистон ҷо­нибдорӣ кард. Қонуни мазкур 15-уми июли соли 2004 аз ҷониби Президенти Ҷумҳурии То­ҷи­кис­тон ба имзо расид.

Мутобиқи моддаи 1-уми Қонуни мазкур тат­би­қи ҷа­зо дар шакли ҷазои қатл дар Ҷумҳурии То­ҷи­кистон, ба­рои содир намудани ҷиноятҳое, ки дар моддаҳои 104 қис­ми 2, 138 қисми 3, 179 қисми 3, 398 ва 399-и Кодекси ҷи­ноятии Ҷум­ҳурии Тоҷикистон муқаррар шудаанд, инчу­нин иҷ­рои ҷазои қатл ва дигар қоидаҳои вобаста ба он, ки дар моддаҳои 19, 21, 23, 25, 78, 100, 127, 129, 131, 133, 214-222-и Кодекси иҷрои ҷазои ҷиноятии Ҷум­ҳурии Тоҷи­кис­тон пешбинӣ гардидаанд, боз дошта шуд. Ва дар дав­раи боздоштани татбиқи ҷазои қатл ҷазои маҳрум сох­тан аз озодӣ ба муҳ­лати бисту панҷ сол муайян гардид.

Лозим ба ёдоварист, ки дар даврони соҳиб­ис­тиқ­лолӣ дар Ҷумҳурии Тоҷикистон маҳз бо ташаббуси бевоситаи Президенти Ҷумҳурии Тоҷи­кис­тон муҳтарам Эмо­малӣ Раҳмон ҷиҳати амалӣ намудани принсипи ин­сондӯстӣ зиёда аз 15 маротиба қонунҳо дар бораи авф қабул гардиданд, ки дар асоси онҳо зиёда аз сад ҳазор шахсоне, ки кир­дорҳои ҷиноятӣ содир намудаанд аз ҷа­воб­гарии ҷиноятӣ ва адои ҷазо озод шуда, ба ҳаёти осоишта баргаштанд.

Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳамчун узви фаъоли санадҳои байналмилалӣ вобаста ба ҳуқуқи инсон, аз қабили Эъломияи умумии ҳуқуқи инсон, Паймони бай­налмилалӣ оид ба ҳу­қуқҳои шаҳрвандӣ ва сиёсӣ, Паймони байналмилалӣ оид ба ҳуқуқҳои иқти­со­дӣ, иҷтимоӣ ва фарҳангӣ, Конвен­сия оид ба ҳу­қу­қи кӯдак, Конвенсия дар бораи барҳам додани та­мо­ми шаклҳои табъиз нисбат ба занон ва ғайра буда, ҷиҳати татбиқи онҳо чораҳои амалӣ меанде­шад. Зимнан, 22-юми марти соли 2018 Президенти Ҷум­ҳурии Тоҷикистон муҳта­рам Эмомалӣ Раҳмон дар би­нои Созмони Милали Муттаҳид ҷиҳати ҳамроҳшавии Тоҷи­кистон ба Конвенсияи СММ оид ба ҳуқуқи шахсони маъюб имзо гузоштанд.

Конвенсия оид ба ҳуқуқи шахсо­ни маъюб аз тарафи Ассамблеяи генералии Созмони Ми­лали Муттаҳид 13-уми декабри соли 2006 қабул гардида, 3-юми майи соли 2008 баъди аз ҷониби 20 давлати дунё тарафдорӣ ёфтан ҳук­ми қонунӣ гирифт. Ба ҳолати моҳи ноябри соли 2019 181 кишварҳои олам ва Иттиҳоди Авру­по иш­тирокчии Конвенсияи мазкур мебошанд.

Бояд хотирнишон сохт, ки 30-юми октябри соли 2020 Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон  бо фармони худ «Дар бораи бахшиши ҷазои шахсоне, ки ба маҳрум сохтан аз озодӣ маҳкум шудаанд» дар асоси принсипҳои инсондӯстона, меҳру шафқат, ғамхорӣ ба оила ва кӯдакону наврасон 378 маҳкумшударо бахшида, онҳоро аз адои минбаъдаи ҷазо озод намуданд.

Қобили тазаккур аст, ки дар Ҷумҳурии Тоҷи­кис­тон ҷиҳати ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳр­ванд заминаҳои ташкиливу ҳуқуқӣ фароҳам оварда шудаанд. Аз ҷумла, бо пешниҳоди Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар мамлакат ма­қомоти махсусгардонидашудаи давлатӣ – Ваколатдор оид ба ҳуқуқи инсон ва Ваколатдор оид ба ҳуқуқи кӯдак дар Ҷумҳурии Тоҷикистон таъсис ва фаъолият доранд, ки онҳо дар таъмини ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, эҳтиром, риоя, ҳифз ва пешрафти ҳуқуқу озодиҳои кӯдак дар кишвар нақши муҳимро иҷро ме­на­моянд.

Хулоса, нақши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон дар ҳимояи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд бағоят бузург мебошад, зеро Президенти мамлакат ҷиҳати эътирофу эҳтиром, риоя ва ҳифзи ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд, рушди неруи инсонӣ, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон ва фароҳам сохтани шароити зиндагии арзанда ба ҳар як сокини кишвар тамоми чораҳоро меандешанд.

Фирӯз Сайнозимзода,

мушовири калони Кумитаи Маҷлиси

намояндагони Маҷлиси Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон

оид ба қонунгузорӣ ва ҳуқуқи инсон